geen stillens maar mulders, een verschrijving

Het voorkomen van de naam Petrus Theodori Stillens in een doopregistratie van 1692 is moeilijk in verband te brengen met de andere gegevens met dezelfde naam. De hypothese dat de pastoor een verschrijving gemaakt heeft kan het probleem oplossen, maar moet uiteraard wel met onderbouwing worden ondersteund. In onderstaande tabel staan de gegevens van moeder Maria Gerardi van Meulecom. In de reeks vaders valt onmiddellijk op, dat Stillens niet goed kan zijn. Dat de doopheffer Joanna Theodori Stillens Jenneke Dirckx, de vrouw van Herman van Oers zou zijn, is niet waarschijnlijk.

Parochiearchieven van Bokhoven 1684-1689 en Engelen 1692
doopdatum	gedoopte	ouders	doopheffers
2 maa 1684	Theodorus	Petrus Mulders Maria van Meulecom	Lucas van Engelen Cornelea Braeuwers
14 sep 1685	Theodorus	Petrus Dirx Maria Gersrts van Meulecom	Laurentius Kempenaers Cornelia Willems
24 okt 1687	Gerardus	Petrus Theodori Mulders Maria Gerardi van Meulecom	Joannis van Meulecom Margarita Gerardi Joannis Adriani
17 nov 1689	Margarita	Petrus Theodori Mulders Maria Gerardi van Meulecom	Lucas van Eest Alegonda Goossens
20 dec 1692	Maria	Petrus Theodori Stillens Maria Gerardi van Meulecom	Lucas Joannis van Esch Joanna Theodori Stillens

Bij de doopheffers komen we de voornaam Lucas enkele malen tegen. Zoals uit de volgende tabel blijkt is hij - alle gevallen - de zwager van Maria Gerardi van Meulecom, alias Maria Petri Molders of Maria Peeter Muijlders, de vrouw van Peter Mulders.

Parochiearchieven van Empel en Engelen
doopdatum	gedoopte	ouders	doopheffers
6 nov 1689	Gerardus	Lucas van Esch Godefrida van Meulecom	Joannes Joannis van Meulecom Maria Petri Molders Arnolda Cartij
23 dec 1690	Margareta	Lucas van Esch Guertie van Meulecom	Joannes van Meulecom Perijn Joannis van N.N.
18 maa 1694	Joanna	Lucas Johannis van Esch Godefrida Gerardi van Meulecom	Henricus van der Dussen Jacomina Johannis van Esch
12 aug 1696	Joannes	Lucas Joannis van Esch Godefrida Gerardi	Joannes van Esch Joanna Joannis
29 jan 1699	Petronilla	Lucas Joannis van Esch Godefride Gerardi van Meulecom	Leonardus van der Stege Maria Peeter Muijlders
28 dec 1701	Gerardus	Lucas Joannis van Es Godefrida Gerardi van Meulecom	Joannes van Meulecom Antonia van Meulecom
24 maa 1705	Leonardus	Lucas van Es van Meulecom	Adriana van Es (nomine) Andrea Jois van Crommert
20 jan 1707	Ida	Lucas van Es Anna van Meulecom	Leonardus van der Stegen Adriana van Es
18 nov 1717	Maria	Theodorici Mulders Joannae Couwenbergh	Lucas van Esch Maria van de Grindt

De hypothese, dat de pastoor een verschrijving heeft gemaakt is dus aannemelijk. De families Mulders, van Meulecom en van Esch kunnen we dus uitsluiten als familie van mijn voorouders.

wat is nu de voornaam

Voor mijn gevoel komt een voorouder dichterbij als je zijn voornaam, of liever nog zijn roepnaam kent. De historische gegevens maken het ons niet gemakkelijk, omdat voor 1811 de pastoor zo veel mogelijk latiniseerde, en na 1811 de burgers vaak zelf latijnse voornamen opgaven bij de burgerlijke stand.

Een vermakelijk geval is de naam Sijke ('Sieke'), zoals de schoonzus van mijn voorouder Jan Seeuwen is genoemd. Sijke, een variant van Sije is een Friese naam, eenstammige verkorting van Germaanse namen met Sigi-, Sî- 'zege, overwinning'. De naam komt niet vaak voor, honderd jaar geleden had nog 0,5 promille van de meisjes deze voornaam, maar thans wordt de 0,1 promille nog niet gehaald. De naam kwam vroeger vaker voor in Noord Nederland dan in het zuiden. Maar, zo schrijft van der Schaar in zijn woordenboek, merkwaardig genoeg ook in de Bommelerwaard. Dus het is heel bijzonder dat deze naam in onze familie voor gekomen is. Dat deze naam een probleem oplevert voor de pastoor blijkt wel uit het feit, dat Sijke onder diverse gelatiniseerde namen in de doopregisters voorkomt: Lucia bij haar eigen doop, Cecilia en Sophia als moeder bij de doop van haar kinderen. Een pastoor die de problemen ontweek schreef haar gewoon als Sijke in.

Dat onze Sijke iets met de Bommelerwaard van doen heeft, is vermoedelijk veroorzaakt doordat bij de dopen in de gezinnen van Peter Dirks Stillens vrouw en dochter van Herman Jans van Oers doopheffer zijn. Herman is uit Opijnen - in de buurt van Zaltbommel - afkomstig.

dirckje van oers in de bossche protocollen

Voorouder Dirckje van Oers (1678-1740) is driemaal getrouwd geweest. Voor het tweede en derde huwelijk zijn enige formaliteiten bij de schepenbank geregeld en in de Bossche protocollen vastgelegd.

Haar eerste huwelijk in 1697 met Jan Wijgergans is door de dood van Jan in 1712 geëindigd. In dit huwelijk zijn 10 kinderen verwekt, waarvan er slechts een nog in leven was bij het overlijden van Dirckjes man. Voor haar tweede huwelijk in 1713 met Jan Seuwen is een akte opgemaakt waaruit blijkt, dat zij en haar onmondig zoontje een schuld van 200 Carolusguldens aan ene Cornelis Craijevelt hebben.

Haar tweede huwelijk met de 26-jarige beurtschipper Jan Seuwen is door diens dood in 1717 al na 4 jaar geëindigd. Van de twee dochters uit dit huwelijk is Joanna nog in leven. Dirckje draagt het vruchtgebruik over het schip, dat Jan Seuwen heeft ingebracht in het huwelijk, en de eigendommen die in het huwelijk zijn verkregen over aan dochter Joanna.

In haar derde huwelijk met Jacob Fens heeft zij in 1719 een dochter gekregen. Jacob is op 3 oktober 1687 in Oosterhout, de plaats waaruit ook de familie Seuwen afkomstig is, geboren.

In de DTB-gegevens hebben we nog kunnen vinden, dat Dirckje bij het huwelijk voor de schepenbank in 1713 op de Vismarkt woonde. Vermoedelijk is dit het adres waar zij met Jan Wijgergans woonde.

Uit de inkwartieringsgegevens, gepubliceerd op de Bossche Encyclopedie, blijkt, dat Jan Seuwen op de Brede Haven woonde. Ook een broer van Jan woonde op de Brede Haven en zijn vader en een andere broer op de Smalle Haven.

Bij het huwelijk voor de schepenbank is vermeld, dat Jacob Fens in de Ortestraat woont.

Weten we dus uit een bron, dat Jan Seuwen schipper was, mogen we op basis van woongegevens en migratiegegevens veronderstellen dat de betrokkenen beroepsmatig bij water en varen betrokken zijn.

'halm geven' en 'de halm werpen' in de bossche protocollen

Sinds enige tijd zijn de Bossche protocollen, de vastlegging van formele afspraken, die licht genoeg waren om door de schepenbank te worden afgedaan, op het internet te raadplegen. Hiermee hebben we een waardevolle aanvulling op de doorgaans spaarzame gegevens van doop, trouw en begraven. Ook over voorouder Dirckje van Oers, waarover elders op deze blog meer, is een en ander opgetekend in de protocollen. Als bijvangst bij de informatie over Dirckje heb ik het woord effestucare gevonden.

Doorgaans is mijn Latijns-Nederlands woordenboek van Muller, Renkema en van der Heyde een goede hulp, maar in dit geval kwam ik niet verder dan het woord 'festuca', dat 'een stokje' is 'waarmee de assertor (=bevrijder) de slaaf bij de vrijlating aanraakte'. In de serie berichten die ik naar aanleiding van het protocol inzake Dirckje startte op het forum van de website 'watstaatdaer.nl' heeft respondent Pauwel mij op enige artikelen gewezen, waarin dit 'stokje' uit het klassiek latijn, in de Middeleeuwen tot 'strohalm' geëvolueerd, alsmede de ceremonies waarbij het gebruikt wordt zijn beschreven.

In een artikel uit 1867 in de negende jaargang van 'De Taalgids' schrijft J.H. van Dale, de geestelijke vader van het woordenboek 'Dikke Van Dale' dat: 'de uitdrukking halm geven' [wordt bedoeld voor] 'van het eene of andere afstand [doen], deze of gene bezitting aan anderen [overdragen], door het wegwerpen of overgeven van een stroohalm', en dat 'het nederleggen van een halm op den dorpel eener woning het nederleggen of brengen van zoen of vrede beteekende'. In dit artikel geeft hij tevens aan dat in het verhaal "Van Den Vos Reijnaerde" een samenhandende uitdrukking voorkomt.

In een noot van het boek 'Gedenkwaardigheden uit de geschiedenis van Gelderland door onuitgegevene oorkonden opgehelderd en bevestigd' van Is. An. Wijhoff  wordt de term 'effestucamus' (wij hebben de halm geworpen) toegelicht: 'Toen onder de Salische wet nog geene geregtelijke handelingen beschreven, maar alle overeenkomsten mondeling gesloten werden, waren zinnebeeldige teekenen noodig, om de gedachtenis daarvan te bewaren: zoo wierp men om den eigendomsovergang van vaste goederen aan te duiden een korenhalm, een rijsje (festuca) of iets diergelijks overeenkomstig den aard van het voorwerp aan den regt verkrijgenden toe. Toen men in lateren tijd dezen vorm liet varen en het woord (effestucare den halm werpen) in de oorspronkelijke beteekenis niet meer te pas kwam, heeft men nogtans dit woord, in het gemeen, voor het doen van eigendoms overdragten blijven gebruiken, gelijk men ook in het Nederduitsch plagt te zeggen: afstand doen met halm, hand en mond, verhalmen, ...'.

Boeiend is, dat als je eenmaal een aanknopingspunt gevonden hebt, er via het internet en de zoekmachines een nieuwe wereld open gaat.

hinkstapsprong met johan peter struning

Tot voor kort wist ik van voorouder Johan Peter Struning niet meer dan dat hij getrouwd was met ene Anna Barbara Zilvertand en de vader van Johan Christoffel Struning was. Om de historische lijn aan te geven: Johan Christoffel Struning is de schoonvader van mijn overgrootvader Adrianus van den Hoeven.

Toen ik weer eens op wiewaswie.nl naar Strunings aan het zoeken was, bleek, dat inmiddels de overlijdensakte van Johan Peter Struning gedigitaliseerd is: hij is overleden in Gorinchem. Als er geen scans van de akten bij de indxen staan is familysearch vaak een uitkomst: de daar gevonden akte vertelde onder meer, dat hij gepensioneerd sergeant is, geboren is te 'Hemjort in het Waldeckische' en bij overlijden 68 jaar oud.

Even op de atlas zoeken naar iets wat op Hemjort in de buurt van het stadje Waldeck lijkt leverde het dorpje Hemfurth op. Naast oervader Lütke uit Borken had ik een tweede Duitse tak in mijn stamboom gevonden. De kerkboeken van Hemfurth zijn ingescand en tegen betaling in te zien op de site van archeon. Je moet wat hinkstapjes maken om de relevante gegevens te vinden, want archeon geeft allen de scans, dus geen indexen. Helaas is ook een trouwregister verloren gegaan. En in de doopgegevens wordt de moeder niet genoemd. Ook laat familysearch ons hier in de steek, want van Hemfurth hebben zijn geen gegevens verzameld.


Er zat dus niets anders op dan hele gezinnen te reconstrueren via de dopelingen, hun vaders en hun doopgetuigen.

hoeden voor de koningin

De goede raad aan elke genealoog om dicht bij huis en de familie te starten heb ik pas laat kunnen opvolgen. Mijn moeder die 'alles' van haar familie wist was helaas al overleden toen ik met mijn naspeuringen begon. Ik heb nog twee nichten en een neef van haar benaderd om namen bij foto's te vinden. George van der Velden, een premonstratenzer monnik, heeft altijd goed zijn verwanten bijgehouden, zowel in de contacten als in zijn adresboekje.

Van bijgaande foto wist hij te vertellen, dat het tante Marie Groeneveld was. Hij vermoedde dat zij ongetrouwd was gebleven, maar het interessante was, dat zij 'hoeden maakte voor de koningin en in Den Haag woonde'. Omdat de foto in Arnhem gemaakt was, had ik - foutief dus - gedacht dat het om de zus Adriana van overgrootvader Adrianus van den Hoeven was, die in Arnhem getrouwd was.

Via wiewaswie.nl is zij te vinden met de zoekwoorden Groeneveld en Den Haag. In het bevolkingsregister vond ik de volgende registratie:

Toen ik in kolom 11 het woord 'modiste' (weliswaar doorgestreept) vond, en bij de namen Goverdina¹ zag staan, vermoedde ik dat er een match was. De geboortedatum op Familysearch komt geheel overeen, de laatste voornaam - Geertruida - in de bevolkingsadministratie van Den Haagstaat echter niet in de geboorteakte.

Daarnaast is er ook een registratie in het Bevolkingsregister van Nijmegen:

Zoals te lezen is in bovenstaande registratie had Maria Goverdina in Nijmegen nog twee zussen, die een tweeling waren. Ook is te lezen, dat - anders dan moeder en de tweeling - Maria Goverdina voor vestiging in Nijmegen in Rotterdam woonde. In de indexen van Rotterdam in Wiewaswie komt Maria Goverdina twee keer voor. De scans zijn nog niet op de website beschikbaar, dus die moet ik nog eens opvragen.

Voorlopig is het volgende overzicht van de woonplaatsen van Maria Goverdina op te stellen:

Woonplaats	Vestiging	Vertrek
Gorinchem	6 nov 1855	-
Rotterdam	-	8 nov 1883
Nijmegen	8 nov 1883	23 sep 1886
Rotterdam	23 sep 1886	-
Arnhem	-	16 aug 1917
Den Haag	23 aug 1917	1 nov 1923
Nijmegen	1 nov 1923	5 mei 1934
		(overlijden)

Op de foto is Maria Goverdina maximaal 62 jaar, als we er van uitgaan dat de foto in haar woonplaats is gemaakt. Zie de tekst onder de foto: 'Brainich en Leusink, Arnhem'.


_________________
¹ De voornaam 'Dingena' komt vaak voor als 'Goverdina'

vliegenpoepje

Zo'n 50 jaar geleden studeerde mijn echtgenote 'Oud-Germaans', een verzamelnaam voor talen als Duits, Noors, Fries, Engels, Gothisch uit lang vervlogen eeuwen. Het bestuderen van oude handschriften was hierbij van groot belang. Op een keer werd zij met een mede-student naar de Leidse universiteitsbibliotheek gestudeerd om in de originele handschriften na te gaan of een bepaald stipje van inkt was, en dus betekenis had, of een vliegenpoepje was.

Borken, wurde genant - met stip als vliegenpoepje

Ik moest hieraan denken toen ik in een doopakte uit Hemfurth, waar mijn voorouders Strüning vandaan komen, een woord niet thuis kon brengen. Op de bijgaande afbeelding is immers duidelijk een punt te zien na de komma op de eerste letter - lijkt door de punt op een 'i' - in het tweede woord. De tekst blijkt echter te luiden: "Borken, wurde genant," "Wurde genant" is zelfs een standaard-formule, het noemen van de namen van de dopeling, waarmee de doopinschrijving wordt besloten.

Had ik aan het vliegenpoepje gedacht, dan had ik meteen de goed interpretatie geweten, maar nu moest ik deze eerst vernemen na een desbetreffende vraag op een 'Ahnenforum'.

En terzijde: het hierboven genoemde Borken ligt vlak bij Homberg in Hessen. Het is dus niet het Borken van de Lütkes, dat ligt in het Münsterland.